Miejscowość istniała już w 1450 r., była wymieniana w rejestrze czynszowym prokuratorii szestneńskiej, była wsią czynszową na prawie chełmińskim. Pierwszy dokument lokacyjny sprzed 1450 r. nie ocalał, i nie wiemy, kto był jego wystawcą i kim był zasadźca. Należy przypuszczać, że pierwszy dokument wystawiono w II połowie XIV w. Można także mniemać, że Mojtyny otrzymały akt lokacyjny wcześniej niż Nawiady (1397 r.). Najprawdopodobniej wybrano to miejsce do zasiedlenia ze względu na swe atrakcyjne położenie. Między trzema jeziorami i pobliską puszczą. Gwarantowało to bezpieczeństwo i łatwość uprawy pobliskich pól i łąk. Także jeziora dostarczały sporo ryb.
Treść aktu lokacyjnego Mojtyn:
Zachował się drugi dokument lokacyjny Mojtyn. W szestneńskich księgach urzędowych widnieje on pod nazwą Moten. Wystawcą aktu lokacyjnego był Fritz Locken, zarządca Szestna w latach 1454-82. Nie należał on do zakonu krzyżackiego, to jednak posiadał wszelkie prawa do wystawiania dokumentów lokacyjnych. Dokument lokacyjny Mojtyn wystawiono po drugim pokoju toruńskim, w latach 1470-80. Nie znamy dokładnej daty napisania aktu lokacyjnego. Także nie wiemy, kim był zasadźca, znamy tylko jego imię i nazwisko – Piotr von Motingen, o którym nie ma żadnej wiadomości skąd przybył
Spróbujmy tu odpowiedzieć na kolejne pytania. Skąd nazwa Mojtyny i skąd przybył Piotr Motingen, ten który otrzymał akt lokacyjny Mojtyn?
Nie udzielę zapewne tu jednoznacznej odpowiedzi. Ale spróbujmy. Być może, Motingen to nazwa miejscowości, skąd przybył Piotr. Szukając na mapie Europy, znajdujemy dwie podobnie brzmiące miejscowości w Austrii, z których mógł przybyć. Wilhelm Bader sprawdził zasoby archiwów tych miejscowości i nie natrafił na żadne źródła, które by mówiły o Piotrze von Motingen. Najprawdopodobniej jest to fałszywa teza.
Być może, nazwa miejscowości Mojtyny ma swoje źródło w pruskim nazewnictwie. Dr Kilian w swojej publikacji „Pochodzenie i mowa Pruska” tak pisze: „(…) nazwa miejscowości Mojtyny jest z pewnością pochodzenia staropruskiego, także w środku Prus znajdują się jeziora i miejscowości o podobnej nazwie”.
Georg Gerullis w swojej pracy wywodzi nazwę Mojtyn z innych już istniejących staropruskich nazw. I tak podaje, że:
• w 1375 r. znajdujemy nazwę rzeki w obszarze Gierdaw pod nazwą Motein
• w 1388 r. w powiecie mrągowskim istniało jezioro pod nazwą Motyn
• w 1397 r. w okolicach Reszla było jezioro pod nazwą Motyngen.
W tej tezie G. Gerulis wywodzi nazwę miejscowości Mojtyny od nazwy jeziora. Stwierdza, że trzon wyrazu „moty” był używany w wielu różnych nazwach. I tu należy dopatrywać się źródła nazwy tej miejscowości.
Do tej pory dokładnie nie udało się ustalić, kim był Piotr von Motyngen i skąd pochodzi nazwa miejscowości. Są to tylko przypuszczenia, które uchylają nam rąbek tajemnicy tej niewielkiej miejscowości.
Być może, Piotr von Motingen był żołnierzem, który walczył u boku Fritza Lockena w czasie wojny trzynastoletniej (1454 –1466). Za swoją lojalność w służbie otrzymał dobra na prawie chełmińskim w okolicach jeziora Mojtyny. Nie wiadomo jednak, czy działania wojenne z czasów wojny trzynastoletniej spowodowały duże zniszczenia w już istniejącej miejscowości. Ale wiemy z przekazów źródłowych, że zarówno wojska zakonne, jak i wojska Związku Pruskiego, maszerując przez wsie i miasta, niszczyły i grabiły napotkane dobra. Podobny los mógł spotkać także Mojtyny ( zapewne mieszkało w nich wówczas jeszcze wielu Prusów), które mogły się nie obronić, więc zostały doszczętnie zniszczone.
Wojska zaciężne zakonu maszerowały od południa w głąb Prus. Wpierw odzyskano Szczytno, następnie Pasym. Wiosną 1455 r. zakon odzyskał panowanie w Szestnie i Rynie. Od strony Szczytna w kierunku Szestna biegł szlak drogowy, z którego korzystali nie tylko wędrowni kupcy, ale także i wojska. Na tym szlaku znajdują się Nawiady, ale zapewne nic nie stało na przeszkodzie, by zboczyć dwa kilometry dla zdobycia łupów wojennych. Jeśli tak było, to faktycznie teren ten potrzebował nowej lokacji i nowego zasadźcy, którym był w latach siedemdziesiątych XV w. Piotr von Motingen.